گزارش عملکرد ۴۲ ماهه مجلس هشتم/ ۲
مجلس هشتم/ رهنمودهای رهبرمعظم انقلاب به مجلس
فصل اول؛ تحلیل پیام و بیانات مقام معظم رهبری به مجلس هشتم: در جمهوری اسلامی مسئله نمایندگی با انتخابات عمومی شروع می‌شود که برجسته‌ترین مشارکت ملی است. این مشارکت هم روحی تازه به جامعه می‌دهد و هم ‌مسیر تقنین را سیال می‌کند و هم خرد جمعی را در سیاستگذاری کشور دخالت می‌دهد.

مقام معظم رهبری تصریح کردند که «انتخابات شاخص و عَلم نظام جمهوری اسلامی است» (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان هشتم، 8/3/1390). از‌این‌رو مجلس را نیروی تفکر کشور می‌داند که در لباس قانون تجلی کرده و به‌تدریج در سراسر وجود کشور جریان پیدا کرده است. از نظر ایشان نکته قابل توجه این است که نسبت این تفکر با ارزش‌های اساسی انقلاب اسلامی چیست؟ این فکر چه نسبتی با جامعه و مشکلات کشور و نیازهای اساسی مردم دارد؟ یعنی آغاز و انجام، خاستگاه و هدف این فکر باید روشن باشد. اگر چنین اتفاقی رخ دهد قوانین وضعی اصیل و کارآمد خواهند بود. چنانچه قانون با اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی سازگار نباشد مانند شاخه‌ای از درخت بریده خواهد بود که دیگر اصالتی نخواهد داشت. بنابراین نماینده باید ارزش‌ها، مبانی و اصول انقلاب اسلامی را بشناسد تا موضع‌گیری‌های او براساس این قاعده صورت گیرد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، 3/4/1388).

با این مقدمه نمایندگی در جمهوری اسلامی فراتر از پیروی کردن از عرف متداول جهان است، زیرا در جمهوری اسلامی گرچه مانند جهان یک صورتی از انتخابات و دمکراسی وجود دارد، ولی علاوه‌بر آن یک مبنای فکری روشن برای کشور‌داری وجود دارد. در جمهوری اسلامی قانون باید طبق معیارها و مقررات الهی و خدایی باشد و با احکام مشخص و کلیات اسلامی تعارضی نداشته باشد. بنابراین مجری قانون باید مشخصاتی مانند عادل بودن و فاسق نبودن داشته باشد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۲۱/۳/۱۳۸۷).

در جمهوری اسلامی قانون اساسی شکل اجرایی و دالان عبور به سمت چیزی است که ولایت الهی ترسیم کرده است. البته آنچه تحت عنوان اقلیت و اکثریت در نظام‌های انتخاباتی طرح می‌شود، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که از روش عقلایی پیروی می‌کند و اسلام این روش را تصویب و امضا کرده است. با این بیان نمایندگی در قانونگذاری در ولایت الهی ریشه دارد و برخاسته و پدید آمده از این ولایت است که مردم‌سالاری دینی از آن به‌دست می‌آید. بنابراین قوانینی که در مجلس شورای اسلامی تصویب می‌شود برای من شرعی و نوعی واجب‌الاتباع است و باید طبق آن عمل کنم (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۲۱/۳/۱۳۸۷).

از‌سویی نماینده باید بر خواهش‌های نفسانی خود غلبه یابد و در سخت‌ترین عرصه‌ها دریابد که تکلیف چیست. یعنی او باید در جستجوی شناخت تکلیف باشد و به تکلیف عمل کند، زیرا از نظر رهبری سنگ‌‌بنای همه امور همین است و کسی که سخت‌ترین کار را انجام دهد به بهترین اوج‌ها و قله‌ها می‌رسد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۲۱/۳/۱۳۸۷).

مقام معظم رهبری در پیام و بیانات خود به مجلس هشتم وظایفی را برای نمایندگان ملت ترسیم کرد و در پرتو آن انتظارات و مطالبات خود را بیان داشته است. ا‌ز‌این‌رو بناست که اهم مطالبات مقام معظم رهبری و ایفای این مطالبات از جانب نمایندگان مورد توجه و بررسی قرار گیرد.

۱. نماینده باید به تکلیف عمل کند و در سخت‌ترین لحظه‌ها بر خواهش‌های نفسانی غلبه یابد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۲۱/۳/۱۳۸۷).

این نکته با دیگر بیان مقام معظم رهبری تأیید و تقویت می‌شود که مواضع مجلس و دولت در قبال مسائل عمومی کشور، منطقه و جهان خوب بوده است. یعنی احساس رهبری این است که نمایندگان به تکلیف خود عمل کردند. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۸/۳/۱۳۹۰).

۲. نماینده باید از حداکثر فرصت‌ها و با همه ظرفیت در امر قانونگذاری استفاده کند (پیام رهبری به مجلس هشتم ۷/۳/۱۳۸۷).

این ویژگی از وظایف اصلی نمایندگی است. از نظر مقام معظم رهبری نماینده باید شکر نعمت نمایندگی به‌وجود آورد و در همه دوره تمام نیرو و ظرفیت خود را در خدمت نمایندگی قرار دهد. اگر نماینده‌ای جز این به مسائل دیگری سرگرم شود، در وظیفه خود خللی به‌وجود آورده و دچار ناروایی و ناسپاسی شده است. پس او باید در همه جلسات عام و خاص مجلس حضور کامل برای وظیفه‌گذاری داشته باشد (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۷/۳/۱۳۸۷).

۳. نماینده باید موقعیت مردمی بودن و ماندن خود را حفظ کند. چون این دو اصل مانع شکل‌گیری یک طبقه جدید و برخوردار از اشرافی‌گری در جامعه می‌شود و نماینده باید با خود‌سازی از خود مراقبت کند (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۲۱/۳/۱۳۸۷).

خود‌مراقبتی نماینده موجب خود‌مدیریتی و در نتیجه غلبه بر خواهش نفسانی می‌شود. یعنی نماینده در سخت‌ترین عرصه‌ها درصدد برمی‌آید که به تکلیف عمل کند و این همه انتظار و مطالبه‌‌ای است که مقام معظم رهبری از نمایندگان مجلس دارد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۲۱/۳/۱۳۸۷).

۴. نماینده باید از ویژگی آزاد‌اندیشی و تحمل آرای مخالف برخوردار باشد. این ویژگی روحیه نماینده را در مجلس تقویت می‌کند و او با گوش دادن به سخنان مخالف فرصت مناسب برای پاسخ دادن استدلالی پیدا می‌کند (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۳/۴/۱۳۸۸).

تحمل آرای مخالف پدیده مهم در تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری و کشور‌داری است. این پدیده اغلب فراموش می‌شود و سنگینی سخن رقیب تفکر ما را از کار می‌اندازد. مقام معظم رهبری با توجه به این اصل نمایندگان را به این نکته مهم فراخوانده تا تصمیم‌گیری آنان در موقعیت دفاع‌پذیری قرار گیرد.

۵. نماینده باید بداند که مجلس محل تشنج نیست و مردم از تشنج خوششان نمی‌آید. مردم می‌خواهند کسانی که بر مسند مدیریت کشور می‌نشینند با همدیگر مهربان و صمیمی باشند و کار کنند (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۳/۴/۱۳۸۸).

۶. روش کار مجلس شورای اسلامی باید روشی به‌مثابه مجمع نخبگان جامعه اسلامی باشد. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۱۸/۳/۱۳۸۹).

روش نخبگان روشی به‌مثابه انصاف، استدلال و عقلانیت موجه است. ازاین‌رو نماینده باید برای هر تصمیمی که می‌گیرد توجیه موجه عقلانی داشته باشد که در آن انصاف و استدلال تقنینی دیده شود.

۷. کار جدی مجلس باید در کمیسیون‌ها صورت گیرد و صحن علنی محل تصمیم‌گیری است و کار بنیادی باید در کمیسیون‌ها انجام شود (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۱۸/۳/۱۳۸۹).

کمیسیون‌ها از آنجا که تخصصی می‌باشند و تخصصی عمل می‌کنند و به کمک کارشناسان تقویت ‌پژوهشی می‌شوند، تصمیم آنان به‌مثابه انصاف، استدلال و عقلانیت خواهد بود. از‌این‌رو مقام معظم رهبری توجه نمایندگان را نخست به تصمیم‌سازی و سپس برای تصمیم‌گیری معطوف داشته است. مطالبه (۷-۶) در عین همگرایی یکی نیستند، ولی به نحوی همدیگر را معنی می‌کنند و در هر دو مسئله نخبگی و کارشناسی مورد توجه قرار دارد.

۸. قانونگذار باید دو ویژگی آرمانگرایی و واقع‌بینی را در وضع قانون در نظر داشته باشد تا از آنها عبور نکند و از آرمان‌ها کوتاه نیاید و آرمان‌ها را با توجه به واقعیت‌های تکلیفی که برای دولت معین می‌کند، دنبال کند (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۱۸/۳/۱۳۸۹).

تجمع این دو ویژگی موجب می‌شود که قانونگذار هم از آرمان‌ها فاصله نگیرد و هم واقع‌بینی را از دستور نیاندازد. چون قانونگذار هم باید نگاهی به فردای کشور داشته باشد و هم امور تکلیفی را به دولت در واقعیت‌ها دنبال کند.

با این مقدمه قانون وضعی به تعبیر مقام معظم رهبری باید کارآمد، روان، شفاف، روز‌آمد، بلند‌مدت و برخوردار از گستره هرچه پهناورتر و قابلیت ماندگاری و نیز یکسره به نیازهای مردم و منافع عمومی معطوف باشد. یعنی در وضع قانون اولویت‌گذاری شود و از خرد جمعی و کارشناسی استفاده شود (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۷/۳/۱۳۸۷).

۹. قانون به‌لحاظ الزام‌آوری، حاکمیتی و ولایتی بودن تأثیر فرهنگی و تربیتی در جامعه برجای می‌گذارد. از‌این‌رو نماینده باید تأثیر متقابل حقوق و اخلاق و ملازمات مسائل حقوقی و اخلاقی را در وضع قانون توجیه کند (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۳/۴/۱۳۸۸).

این اصل به اندازه‌ای اهمیت دارد که گویا قانون در واقعیت عملی قانون فرهنگی و تربیتی است. چون هیچ قانونی تاکنون از این ملازمه نرسته است. بنابراین تأثیرات متقابل حقوق و اخلاق باید مد نظر قرار گیرد.

۱۰. قانون یک کشور برای همه است و از‌این‌رو نماینده باید در وضع قوانین جامع‌نگری را به‌جای منطقه‌گرایی حفظ کند (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۳/۴/۱۳۸۸).

نماینده باید تجمیعی از جامع‌گرایی و منطقه‌گرایی باشد و این دو را ملازم یکدیگر بداند. مقام معظم رهبری با توجه به این اصل افکار نمایندگان را به توجه در این نکته فراخوانده است.

۱۱. از نظر مقام معظم رهبری مسئله نظارت و همکاری صمیمانه و تعامل با قوای دیگر دو بخش تفکیک‌ناپذیرند. یعنی هم مسئولیت نظارت مجلس نباید به‌دست فراموشی سپرده شود و هم نباید به معنی رقابت با دولت و نشنیدن نیازها و ضرورت‌ها و تنگناها شود (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۷/۳/۱۳۸۷).

از نظر ایشان مجلس شأن نظارتی نسبت به دستگاه‌های کشور دارد (۸/۳/۱۳۹۰). از‌این‌رو دستگاه‌ها باید به همه قوانین مجلس یکسره پایبند باشند و از آن تخلف نکنند (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۷/۳/۱۳۸۷).

مقام معظم رهبری گامی فراتر نهاده و مسئله نظارت مجلس به دستگاه‌ها را به سمت مجلس نیز هدایت کرده است. یعنی نماینده دو شأن نظارتی دارد. یکی نظارت بر حسن اجرای قانون و دیگر نظارت بر حسن امور نمایندگان است.

مقام معظم رهبری معتقد است که مجلس باید یک شأن نظارتی برای مجموعه نمایندگان تعریف کند. یعنی مجلس باید سازوکار کنترلی متقن و محکم برای نظارت بر امور نماینده پایه‌ریزی کند. چون نماینده مانند همه انسان‌های دیگر در معرض لغزش‌ها قرار دارد و باید جایی وجود داشته باشد که بر کارش نظارت کند. بنابراین در مجلس باید خود نظارتی به‌وجود آید تا تقوای جمعی اعمال شود. در این طرح نظارت که کلیاتش تصویب شد سازوکاری فراهم آورند که نظارت واقعی انجام گیرد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۸/۳/۱۳۹۰).

مجلس هشتم کوشیده است سازوکار مناسب و عملی برای نظارت بر مجموعه دولت و نمایندگان به‌وجود آورد که تأسیس معاونت نظارت یکی ازاقدامات است. مجلس گرچه قدم‌هایی در این مسیر برداشته، ولی حضور فاصله‌ای طولانی برای نظارت مجلس در حسن اجرای قانون و در عدم نظارت جامع بر امور دولت و نمایندگان مشاهده می‌شود که باید تلاشی مضاعف صورت گیرد.

۱۲. مسئله اساسی کشور به روایت دشمن و شواهد تاریخی، اقتصادی است. دشمن بر روی این مسئله تکیه دارد و از همین رو امسال به سال جهاد اقتصادی نامگذاری شده است (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۷/۳/۱۳۸۷).

به‌ویژه آغاز فعالیت مجلس هشتم با دهه چهارم انقلاب همزمان شده که به دهه گفتمان اصلی انقلاب، پیشرفت و عدالت است. از‌این‌رو مجلس که نرم‌افزار حرکت اصلی کشور است، باید دغدغه پیشرفت را در همه ابعاد علمی، اقتصادی،‌ اخلاقی و فرهنگی کشور داشته باشد و عدالت همه‌جانبه در توزیع، فرصت‌ها و امکانات مادی و معنوی داشته باشد و لحظه‌ای از این تکلیف غفلت نورزد (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۷/۳/۱۳۸۷).

از‌سویی فراموش نشود که «هدف دشمن نومید کردن مردم به‌لحاظ پایه‌های اقتصادی و اعتقادی است. این مسئله برای مجلس و دولت روشی ترسیم می‌کند که چه باید کرد (۸/۳/۱۳۹۰).

دشمن درصدد ایجاد اختلاف بین دستگاه‌های مدیریت‌کننده کشور است تا کشور را به چالش بکشند. ایشان معتقدند که گناه بزرگ سال ۱۳۸۸ این بود که آن را به‌صورت یک چالش برای نظام اسلامی طرح کردند (۸/۳/۱۳۹۰). دشمن درصدد رقیق کردن اعتقادات اسلامی و ایجاد تردید در عقاید مسلمین است (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۲/۸/۱۳۹۰).

۱۳. مجلس باید با دولت تعامل و همکاری داشته باشد. چون دولت به‌واسطه همکاری مجلس می‌تواند کشور را اداره کند و دولت نیز بنا را بر مماشات، مدارا و روح همکاری قرار دهد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۳/۴/۱۳۸۸).

مطالبه مقام معظم رهبری در هم‌افزایی مجلس و دولت است تا از هرگونه اختلافی پرهیز شود. در عین حال هریک حدودی دارند که باید از آن پیروی کنند (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۸/۳/۱۳۹۰).

در جمهوری اسلامی دولت نماد داخلی و خارجی کشور است که باید تقویت شود و دولت نیز باید مجلس قانونگذاری را راهنمای عمل خود بداند و به همه قوانین مجلس یکسره پایبند باشد و از آن تخلف نکند (پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم، ۷/۳/۱۳۸۷).

مقام معظم رهبری در فراز دیگر درصدد تبیین این مطالبه برآمده است. ایشان می‌گوید: در جمهوری اسلامی قانونمداری اصل است و همه باید تلاش کنند که مسئله فرهنگ قانونمداری در کشور تقویت شود و قانون در همه امور شاخص، محور و فصل‌الخطاب به‌شمار آید. اگر چنین اتفاقی در کشور رخ دهد. زندگی مردم را روان خواهد کرد و چنانچه بی‌قانونی رایج شود کارها گره خواهد خورد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۳/۴/۱۳۸۸).

در این مطالبه قانون مبنای عمل است. اگر مجلس و دولت از قانون پیروی کنند تعاملی بین آنها به‌وجود می‌آید و چنانچه به قانون کم‌اعتنا باشند به‌صورت طبیعی تعامل از میان خواهد رفت و سنگی رو سنگ بند نخواهد شد. بنابراین در تعامل مجلس و دولت «قانون در همه امور شاخص، محور و فصل‌الخطاب است» (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس هشتم، ۳/۴/۱۳۸۸).



منابع و مآخذ

پیام مقام معظم رهبری به مجلس هشتم.
بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان دوره هشتم مجلس شورای اسلامی.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا